Tổng quan Ibroyim Yusupov - Sherlari
Ibroyim Yusupov (1929–2008) ijodi XX asrning ikkinchi yarmi – XXI asr boshlaridagi qoraqalpoq adabiyoti tarixida yorqin sahifani tashkil qiladi.
Ibroyim Yusupov 1929 yili Chimboy tumanidagi Ozod qishlogʼida tavallud topdi. 1949 yil Qoraqalpoq davlat pedagogika institutini bitirgach, 1961 yilgacha shu oliy dargohda oʼqituvchi boʼlib ishladi. 1961–1962 yillarda “Аmudaryo” jurnalining bosh muharriri, keyingi uch yil mobaynida Najim Dav-qoraev nomidagi til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1965–1980 yillarida Qoraqalpogʼiston Yozuvchilar uyushmasining raisi, 1980–1988 yillarda “Erkin Qoraqalpogʼiston” (sobiq “Sovet Qoraqalpogʼistoni” ) Gazetasida bosh muharrir, shuningdek, keyingi yillarda Tinchlik qoʼmitasining Qoraqalpogʼiston boʼlimiga (1988–1994), Respublika Maʼnaviyat va maʼrifat markaziga (1994–2000) raislik qildi.
Uning sheʼrlari 40-yillarda matbuotda eʼlon qilina boshlandi. Bolaligida qoraqalpoq xalq ogʼzaki ijodi namunalarini, Sharq adabiyotlari hamda mumtoz adabiyotimiz namoyandalarini, talabalik yillarida esa rus và jahon adabiyoti durdonalari bilan yaqindan tanishib, ularning asarlaridagi badiiyat sirlarini qunt bilan oʼrgandi. Shoir oʼzining ilk asari “Vatanim” sheʼri eʼlon qilingan paytdan (1946) boshlab, shu bugungacha “Baxt lirikasi” (1955), “Kunchiqar yoʼlovchisiga” (1959), “Oʼylar” (1960), “Etti navo” (1962), “ Dala orzulari” (1966), “Koʼngil koʼngildan suv ichar” (1971), “Toʼmaris” (1974), “Ilhom”, “Tashvishlarga boy dunyo” (1987), “Tuzli shamollar” (1988), “Koʼngildagi keng dunyo” (1989), “Bekligingni buzma sen…” (1995), “Har kimning oʼz zamoni bor” (2004) kabi sheʼriy toʼplamlarini nashr ettirdi. Uning ikki jildlik “Tanlangan asarlar” toʼplamlari ikki marotaba – 1978–79 và 1992 yillarda nashr qilingan. Turli yillarda chặt etilgan toʼplamlarda bảo vệ “Oʼrtoq muallim”, “Аkatsiya gullagan yerda”, “Аktrisaning iqboli”, “Gilamchi ayol”, “Eski favvora ertagi”, “Dala armonlari”, “Toʼmaris”, “Bulbul uyasi”, “Farishta oy ”, “Poseydonning gʼazabi”, “Vatan tuprogʼi” và boshqa doston (poema)lari eʼlon etilgan.
Ibroyim Yusupov adabiy tahlil, sheʼriyatning munozarali muammolari, badiiy tarjima masalalariga bagʼishlab bir qancha mazmundor maqolalar yozib, hozirgi zamon qoraqalpoq adabiyotshunosligi faniga ham ulkan hissa qoʼshdi. Uning “Lirika haqida munozara” (1956), “Urushdan keyingi qoraqalpoq poeziyasi” (1956), “Xalq shoiri Аbboz Dobilov” (1958), “Dala Orfeyi” (1957), “Qoraqalpogʼiston – Mahtumqulining ikkinchi shoirlik vatani” (1958), “Mahtumquli va qoraqalpoq adabiyoti” (1957), “Mahtumquli asarlarini tarjima qilishdagi baʼzi bir anglashilmovchiliklar haqida” (1983) kabi maqolalari shular jumlasidandir.
Shoir Oʼzbek adabiyoti bilan abadiy doʼstlik mavzusi Ibroyim Yusupov ijodidagi eng yorqin sahifalarni tashkil qiladi. U ijodkor, tarjimon, matbuot xodimi, jamoat arbobi sifatida oʼzbek adabiyoti và madaniyatining yirik vakillari bilan doʼstlashdi, ijodiy muloqotlarda, safarlarda birga boʼldi. Gʼafur Gʼulom, Oybek, Zulfiya, Komil Yashin, Hamid Gʼulom, Ozod Sharafiddinov, Erkin Vohidov, Аbdulla Oripov, Omon Matjon singari ijodkorlar bilan ijodiy munosabatlari har doim yangi-yangi mazmun và ibratli voqealar bilan boyib bordi. Uning oʼzbek tilida “Buloqlar qaynaydi” (1960), “Oltin qirgʼoq” (1962), “Sahro orzulari” (1967), “Choʼl toʼrgʼayi” (1972), “Rahmat senga, zamonim” (1979), “Qoratol” (1988) ), “Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting” (2009) kabi sheʼriy toʼplamlari chop etilgan boʼlsa, rus tilida “Pesni gornogo ruchьya” (1960), “Meridianы serdtsa” (1966), “Glaza yashiritsы” (1973), “Stixi ” (1976), “Zvon stremeni” (1981), “Stremlyusь vsey dushoy” (1986), toʼplamlari qirgʼiz va turkman tillarida bir qator kitoblari nashr qilindi. Uning sheʼrlari qozoq, ukraine, belorus, gruzin, latish, bolgar và boshqa xalqlar tillariga tarjima qilingan.
Ibroyim Yusupov 1929 yili Chimboy tumanidagi Ozod qishlogʼida tavallud topdi. 1949 yil Qoraqalpoq davlat pedagogika institutini bitirgach, 1961 yilgacha shu oliy dargohda oʼqituvchi boʼlib ishladi. 1961–1962 yillarda “Аmudaryo” jurnalining bosh muharriri, keyingi uch yil mobaynida Najim Dav-qoraev nomidagi til va adabiyot institutida ilmiy xodim, 1965–1980 yillarida Qoraqalpogʼiston Yozuvchilar uyushmasining raisi, 1980–1988 yillarda “Erkin Qoraqalpogʼiston” (sobiq “Sovet Qoraqalpogʼistoni” ) Gazetasida bosh muharrir, shuningdek, keyingi yillarda Tinchlik qoʼmitasining Qoraqalpogʼiston boʼlimiga (1988–1994), Respublika Maʼnaviyat va maʼrifat markaziga (1994–2000) raislik qildi.
Uning sheʼrlari 40-yillarda matbuotda eʼlon qilina boshlandi. Bolaligida qoraqalpoq xalq ogʼzaki ijodi namunalarini, Sharq adabiyotlari hamda mumtoz adabiyotimiz namoyandalarini, talabalik yillarida esa rus và jahon adabiyoti durdonalari bilan yaqindan tanishib, ularning asarlaridagi badiiyat sirlarini qunt bilan oʼrgandi. Shoir oʼzining ilk asari “Vatanim” sheʼri eʼlon qilingan paytdan (1946) boshlab, shu bugungacha “Baxt lirikasi” (1955), “Kunchiqar yoʼlovchisiga” (1959), “Oʼylar” (1960), “Etti navo” (1962), “ Dala orzulari” (1966), “Koʼngil koʼngildan suv ichar” (1971), “Toʼmaris” (1974), “Ilhom”, “Tashvishlarga boy dunyo” (1987), “Tuzli shamollar” (1988), “Koʼngildagi keng dunyo” (1989), “Bekligingni buzma sen…” (1995), “Har kimning oʼz zamoni bor” (2004) kabi sheʼriy toʼplamlarini nashr ettirdi. Uning ikki jildlik “Tanlangan asarlar” toʼplamlari ikki marotaba – 1978–79 và 1992 yillarda nashr qilingan. Turli yillarda chặt etilgan toʼplamlarda bảo vệ “Oʼrtoq muallim”, “Аkatsiya gullagan yerda”, “Аktrisaning iqboli”, “Gilamchi ayol”, “Eski favvora ertagi”, “Dala armonlari”, “Toʼmaris”, “Bulbul uyasi”, “Farishta oy ”, “Poseydonning gʼazabi”, “Vatan tuprogʼi” và boshqa doston (poema)lari eʼlon etilgan.
Ibroyim Yusupov adabiy tahlil, sheʼriyatning munozarali muammolari, badiiy tarjima masalalariga bagʼishlab bir qancha mazmundor maqolalar yozib, hozirgi zamon qoraqalpoq adabiyotshunosligi faniga ham ulkan hissa qoʼshdi. Uning “Lirika haqida munozara” (1956), “Urushdan keyingi qoraqalpoq poeziyasi” (1956), “Xalq shoiri Аbboz Dobilov” (1958), “Dala Orfeyi” (1957), “Qoraqalpogʼiston – Mahtumqulining ikkinchi shoirlik vatani” (1958), “Mahtumquli va qoraqalpoq adabiyoti” (1957), “Mahtumquli asarlarini tarjima qilishdagi baʼzi bir anglashilmovchiliklar haqida” (1983) kabi maqolalari shular jumlasidandir.
Shoir Oʼzbek adabiyoti bilan abadiy doʼstlik mavzusi Ibroyim Yusupov ijodidagi eng yorqin sahifalarni tashkil qiladi. U ijodkor, tarjimon, matbuot xodimi, jamoat arbobi sifatida oʼzbek adabiyoti và madaniyatining yirik vakillari bilan doʼstlashdi, ijodiy muloqotlarda, safarlarda birga boʼldi. Gʼafur Gʼulom, Oybek, Zulfiya, Komil Yashin, Hamid Gʼulom, Ozod Sharafiddinov, Erkin Vohidov, Аbdulla Oripov, Omon Matjon singari ijodkorlar bilan ijodiy munosabatlari har doim yangi-yangi mazmun và ibratli voqealar bilan boyib bordi. Uning oʼzbek tilida “Buloqlar qaynaydi” (1960), “Oltin qirgʼoq” (1962), “Sahro orzulari” (1967), “Choʼl toʼrgʼayi” (1972), “Rahmat senga, zamonim” (1979), “Qoratol” (1988) ), “Mening yigit vaqtim, sening qiz vaqting” (2009) kabi sheʼriy toʼplamlari chop etilgan boʼlsa, rus tilida “Pesni gornogo ruchьya” (1960), “Meridianы serdtsa” (1966), “Glaza yashiritsы” (1973), “Stixi ” (1976), “Zvon stremeni” (1981), “Stremlyusь vsey dushoy” (1986), toʼplamlari qirgʼiz va turkman tillarida bir qator kitoblari nashr qilindi. Uning sheʼrlari qozoq, ukraine, belorus, gruzin, latish, bolgar và boshqa xalqlar tillariga tarjima qilingan.
Xem thêm
